Perspectives of Higher Education in Spanish and Portuguese Institutions on Artificial Intelligence: A Content Analysis

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.21556/edutec.2025.92.3879

Palabras clave:

Inteligencia artificial, Educación Superior, Universidad, Enseñanza-aprendizaje, Análisis de contenido

Resumen

En los últimos dos años, la inteligencia artificial se ha abierto paso en la vida cotidiana de los ciudadanos y, en consecuencia, también ha llegado a las instituciones de enseñanza superior. Su incorporación ha suscitado dudas y expectativas, lo que ha llevado a muchas universidades a orientar a sus comunidades mediante la creación de documentos de referencia. En este contexto, la presente investigación pretende analizar los documentos institucionales sobre el uso de la inteligencia artificial en las universidades. Para ello, se realizó una búsqueda sistemática en 91 instituciones españolas y 97 portuguesas. De estas 188 instituciones de enseñanza superior, se obtuvieron un total de 19 documentos que fueron sometidos a un análisis de contenido. Los resultados indican que una de las principales oportunidades que ofrece el uso de la inteligencia artificial es la personalización del aprendizaje. Al mismo tiempo, uno de los retos más significativos reside en el papel que la inteligencia artificial desempeñará en la educación, ya que sin duda implica replantear ciertos procesos de enseñanza-aprendizaje y tener en cuenta ciertas consideraciones éticas.

Financiación

Universitat Jaume I

FCT-Portuguese Foundation for Science and Technology

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Basantes-Andrade, A., Cabezas-González, M., & Casillas-Martín, S. (2020). Nano-moocs as a training tool for digital competence. RISTI -Revista Iberica de Sistemas e Tecnologias de Informacao, 2020(E32), 202-214. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09456 DOI: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09456

Castañeda, L., Viñoles-Cosentino, V., Postigo-Fuentes, A. Y., Herrero, C., & Cachia, R. (2023). Strategic approaches to regional transformation of digital education. Publications Office of the European Union.

Chu, H., Tu, Y., & Yang, K. (2022). Roles and research trends of artificial intelligence in higher education: A systematic review of the top 50 most-cited articles. Australasian Journal of Educational Technology, 38(3), 22–42. https://doi.org/10.14742/ajet.7526

Cukurova, M., Kralj, L., Hertz, B. & Saltidou, E. (2024). Professional Development for Teachers in the Age of AI. European Schoolnet. http://www.eun.org/documents/411753/11183389/EUNA-Thematic-Seminar-Report-V5.pdf/b16bf795-b147-43ac-9f58-4dd1249b5e48

European Parliamentary Research Service (2020). The impact of the General Data Protection Regulation (GDPR) on artificial Intelligence. Panel for the Future of Science and Technology. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/641530/EPRS_STU(2020)641530_EN.pdf

European Commission (2022). Ethical guidelines on the use of artificial intelligence (AI) and data in teaching and learning for educators. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/d81a0d54-5348-11ed-92ed-01aa75ed71a1/language-en

Fan, S., Yao, S., & Wu, D. (2024). The role of languages: Adopting the motivation-opportunity-ability (MOA) model to explore information sharing patterns among multilingual users in the Chinese cultural context. Library Hi Tech, ahead-of-print (ahead-of-print). https://doi.org/10.1108/LHT-06-2023-0268 DOI: https://doi.org/10.1108/LHT-06-2023-0268

Gibbs, G. (2012). El análisis de datos cualitativos en investigación cualitativa. Morata.

Intel (n.d.). Technologies to Enable Artificial Intelligence (AI) in Higher Education. https://www.intel.com/content/www/us/en/education/highered/artificial-intelligence.html

Krippendorff, K. (2018). Content analysis: an introduction to its methodology. SAGE. DOI: https://doi.org/10.4135/9781071878781

Li, J., & Huang, J. S. (2020). Dimensions of artificial intelligence anxiety based on the integrated fear acquisition theory. Technology in Society, 63, 101410. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101410 DOI: https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101410

Michel-Villarreal, R., Vilalta-Perdomo, E., Salinas-Navarro, D. E., Thierry-Aguilera, R., & Gerardou, F. S. (2023). Challenges and opportunities of generative AI for higher education as explained by ChatGPT. Education Sciences, 13(9), 856. https://doi.org/10.3390/educsci13090856 DOI: https://doi.org/10.3390/educsci13090856

OECD (2023). AI and the Future of Skills, Volume 2: Methods for Evaluating AI Capabilities, Educational Research and Innovation. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/a9fe53cb-en DOI: https://doi.org/10.1787/a9fe53cb-en

Oficina de Ciencia y Tecnología del Congreso de los Diputados (Oficina C). Informe C. Inteligencia artificial y educación. Oficina C. https://oficinac.es/es/informes-c/inteligencia-artificial-y-educacion

Robert, J. (2024). The Future of AI in Higher Education. Educause. https://www.educause.edu/ecar/research-publications/2024/2024-educause-ai-landscape-study/the-future-of-ai-in-higher-education

Russell, S., & Norvig, P. (2022). Artificial Intelligence: A Modern Approach (4th ed.). Pearson.

Saavedra, B. (2016). Inteligencia Estratégica en un mundo globalizado en Latinoamérica: Retos y desafíos en el siglo XXI. Revista Policía y Seguridad Pública, 5(2), 75-105. doi: https://doi.org/10.5377/rpsp.v5i2.2326 DOI: https://doi.org/10.5377/rpsp.v5i2.2326

Sánchez, M. J., Fernández, M., & Diaz, J. C. (2021). Técnicas e instrumentos de recolección de información: análisis y procesamiento realizado por el investigador cualitativo. Revista científica UISRAEL, 8(1), 107-121. https://doi.org/10.35290/rcui.v8n1.2021.400 DOI: https://doi.org/10.35290/rcui.v8n1.2021.400

Tubella, A. A, Mora-Cantallops, M., & Nieves, J. C. (2024). How to teach responsible AI in Higher Education: challenges and opportunities. Ethics and Information Technology, 26(1), 3. https://doi.org/10.1007/s10676-023-09733-7 DOI: https://doi.org/10.1007/s10676-023-09733-7

UNESCO. (2019). BEIJING CONSENSUS on artificial intelligence and education. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000368303.locale=en

UNESCO. (2021). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000381137.locale=en

UNESCO. (2022). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence. UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000381137_spa

UNESCO. (2023). Harnessing the Era of Artificial Intelligence in Higher Education: A Primer for Higher Education Stakeholders. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000386670

Universidad Autónoma de Madrid. (n.d.). Guía básica sobre el uso de la Inteligencia Artificial para docentes y estudiante. https://www.uam.es/uam/media/doc/1606941290988/guia-visual-iagen.pdf

Universidad Carlos III de Madrid. (2023). Recomendaciones para la docencia con inteligencias artificiales generativas. UC3M DIGITAL https://e-archivo.uc3m.es/rest/api/core/bitstreams/456229c0-3670-4198-b86d-ff2762a3e1f9/content

Universidad Complutense de Madrid. (2023). Informe y Recomendaciones sobre el Uso de IA Generativa. https://ssii.ucm.es/file/informe-general-ia-generativa-uc

Universidad de Burgos. (2024). Docencia con Inteligencia Artificial: Explora el potencial de la IA en el aula. https://www2.ubu.es/docenc_ia/

Universidad de Granada. (n.d.) Inteligencia Artificial en la universidad. https://ceprud.ugr.es/formacion-tic/inteligencia-artificial

Universidad de Málaga. (n.d.). CV: IA Generativa y docencia. https://campusvirtual.cv.uma.es/mod/page/view.php?id=18

Universidad de Murcia. (2023). Propuesta de directrices para tener en cuenta la inteligencia artificial, y los programas que la hacen accesible para uso general, en la actividad académica de la Facultad de Química. https://www.um.es/documents/14152/0/Directrices+IA+en+FQ.pdf/e0734bd3-aade-ecdf-677a-947483641af3?t=1685008185583%20

Universidad Europea de Madrid. (2023). Observatorio de Inteligencia Artificial en Educacion Superior. https://universidadeuropea.com/resources/media/documents/OIAES_-_Informe_1_-_IA_en_Educacion_Superior_22_septiembre_2023.pdf

Universidad Internacional de La Rioja. (2024). Declaración UNIR para un uso ético de la Inteligencia Artificial en Educación Superior. https://www.unir.net/wp-content/uploads/2024/02/Declaracion-UNIR-para-un-uso-etico-de-la-IA-en-Educacion-Superior.pdf

Universidad Nacional de Educación a Distancia. (2023). Uso educativo de la Inteligencia Artificial Generativa. https://www.uned.es/universidad/inicio/institucional/areas-direccion/vicerrectorados/innovacion/iaeducativa.html

Universidad Rey Juan Carlos (2023). Guía de uso de ChatGPT para potenciar el aprendizaje activo e interactivo en el aula universitaria. https://burjcdigital.urjc.es/bitstream/handle/10115/22149/Gu%c3%ada%20chatGPT-%20final.pdf?sequence=4&isAllowed=y

Universidade de Lisboa. (2023). Sobre a utilização de IA nos métodos de ensino e de avaliação de conhecimentos. https://conselhopedagogico.tecnico.ulisboa.pt/files/sites/32/ferramentas-de-ai-no-ensino-v8-1.pdf

Universitat de Barcelona (2023). La inteligencia artificial generativa en la docencia universitaria. Centre de Recerca Informació, Comunicació i Cultura. http://hdl.handle.net/2445/202932

Universitat de Vic. (2023) Decàleg per a una intel·ligència artificial (IA) segura en l’entorn d’aprenentatge universitari. https://recursosdocents.uvic.cat/images/f/fe/Dec%C3%A0leg_IA.pdf

Universitat Jaume I (2023). ChatGPT: què és, per a què serveix i quines conseqüències té per a la docencia. Centre d’Educació i Noves Tecnologies de la Universitat Jaume I https://cent.uji.es/pub/chatgpt/

Universitat Oberta de Catalunya. (2023). Inteligencia artificial en la docencia: una guía para aplicarla y prevenir malas prácticas. https://biblioteca.uoc.edu/es/actualidad/noticia/Inteligencia-artificial-en-la-docencia-una-guia-para-aplicarla-y-prevenir-malas-practicas/

Universitat Pompeu Fabra. (n.d.). Usos en la docència - Intel·ligència artificial: eines per a la docència i aprenentatge - Guies BibTIC at Universitat Pompeu Fabra. https://guiesbibtic.upf.edu/iag/docencia

Universitat Ramon Llull. (2023). La Universitat Ramon Llull proposa 10 recomanacions per al bon ús de les eines basades en la Intel·ligència Artificial | Universitat Ramon Llull. https://www.url.edu/ca/sala-de-premsa/noticies/institucional/2023/la-universitat-ramon-llull-proposa-10-recomanacions-al-bon-us-de-les-eines-basades-en-la-intelligencia-artificial

Universitat Rovira i Virgili. (2023). La URV presenta una col·lecció de guies sobre intel·ligència artificial i educació - Diari digital de la URV. https://diaridigital.urv.cat/guies-intelligencia-artificial-educacio/

Zawacki-Richter, O., Marín, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic review of research on artificial intelligence applications in higher education–where are the educators?. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16 (1), 1-27. https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0 DOI: https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0

Publicado

30-06-2025

Cómo citar

Sánchez-Caballé, A., & Cabral Santos, C. (2025). Perspectives of Higher Education in Spanish and Portuguese Institutions on Artificial Intelligence: A Content Analysis . Edutec, Revista Electrónica De Tecnología Educativa, (92), 253–269. https://doi.org/10.21556/edutec.2025.92.3879

Número

Sección

Sección general