Perspectives of Higher Education in Spanish and Portuguese Institutions on Artificial Intelligence: A Content Analysis
DOI:
https://doi.org/10.21556/edutec.2025.92.3879Palabras clave:
Inteligencia artificial, Educación Superior, Universidad, Enseñanza-aprendizaje, Análisis de contenidoResumen
En los últimos dos años, la inteligencia artificial se ha abierto paso en la vida cotidiana de los ciudadanos y, en consecuencia, también ha llegado a las instituciones de enseñanza superior. Su incorporación ha suscitado dudas y expectativas, lo que ha llevado a muchas universidades a orientar a sus comunidades mediante la creación de documentos de referencia. En este contexto, la presente investigación pretende analizar los documentos institucionales sobre el uso de la inteligencia artificial en las universidades. Para ello, se realizó una búsqueda sistemática en 91 instituciones españolas y 97 portuguesas. De estas 188 instituciones de enseñanza superior, se obtuvieron un total de 19 documentos que fueron sometidos a un análisis de contenido. Los resultados indican que una de las principales oportunidades que ofrece el uso de la inteligencia artificial es la personalización del aprendizaje. Al mismo tiempo, uno de los retos más significativos reside en el papel que la inteligencia artificial desempeñará en la educación, ya que sin duda implica replantear ciertos procesos de enseñanza-aprendizaje y tener en cuenta ciertas consideraciones éticas.
Financiación
Universitat Jaume I
FCT-Portuguese Foundation for Science and Technology
Descargas
Citas
Basantes-Andrade, A., Cabezas-González, M., & Casillas-Martín, S. (2020). Nano-moocs as a training tool for digital competence. RISTI -Revista Iberica de Sistemas e Tecnologias de Informacao, 2020(E32), 202-214. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09456 DOI: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09456
Castañeda, L., Viñoles-Cosentino, V., Postigo-Fuentes, A. Y., Herrero, C., & Cachia, R. (2023). Strategic approaches to regional transformation of digital education. Publications Office of the European Union.
Chu, H., Tu, Y., & Yang, K. (2022). Roles and research trends of artificial intelligence in higher education: A systematic review of the top 50 most-cited articles. Australasian Journal of Educational Technology, 38(3), 22–42. https://doi.org/10.14742/ajet.7526
Cukurova, M., Kralj, L., Hertz, B. & Saltidou, E. (2024). Professional Development for Teachers in the Age of AI. European Schoolnet. http://www.eun.org/documents/411753/11183389/EUNA-Thematic-Seminar-Report-V5.pdf/b16bf795-b147-43ac-9f58-4dd1249b5e48
European Parliamentary Research Service (2020). The impact of the General Data Protection Regulation (GDPR) on artificial Intelligence. Panel for the Future of Science and Technology. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/641530/EPRS_STU(2020)641530_EN.pdf
European Commission (2022). Ethical guidelines on the use of artificial intelligence (AI) and data in teaching and learning for educators. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/d81a0d54-5348-11ed-92ed-01aa75ed71a1/language-en
Fan, S., Yao, S., & Wu, D. (2024). The role of languages: Adopting the motivation-opportunity-ability (MOA) model to explore information sharing patterns among multilingual users in the Chinese cultural context. Library Hi Tech, ahead-of-print (ahead-of-print). https://doi.org/10.1108/LHT-06-2023-0268 DOI: https://doi.org/10.1108/LHT-06-2023-0268
Gibbs, G. (2012). El análisis de datos cualitativos en investigación cualitativa. Morata.
Intel (n.d.). Technologies to Enable Artificial Intelligence (AI) in Higher Education. https://www.intel.com/content/www/us/en/education/highered/artificial-intelligence.html
Krippendorff, K. (2018). Content analysis: an introduction to its methodology. SAGE. DOI: https://doi.org/10.4135/9781071878781
Li, J., & Huang, J. S. (2020). Dimensions of artificial intelligence anxiety based on the integrated fear acquisition theory. Technology in Society, 63, 101410. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101410 DOI: https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101410
Michel-Villarreal, R., Vilalta-Perdomo, E., Salinas-Navarro, D. E., Thierry-Aguilera, R., & Gerardou, F. S. (2023). Challenges and opportunities of generative AI for higher education as explained by ChatGPT. Education Sciences, 13(9), 856. https://doi.org/10.3390/educsci13090856 DOI: https://doi.org/10.3390/educsci13090856
OECD (2023). AI and the Future of Skills, Volume 2: Methods for Evaluating AI Capabilities, Educational Research and Innovation. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/a9fe53cb-en DOI: https://doi.org/10.1787/a9fe53cb-en
Oficina de Ciencia y Tecnología del Congreso de los Diputados (Oficina C). Informe C. Inteligencia artificial y educación. Oficina C. https://oficinac.es/es/informes-c/inteligencia-artificial-y-educacion
Robert, J. (2024). The Future of AI in Higher Education. Educause. https://www.educause.edu/ecar/research-publications/2024/2024-educause-ai-landscape-study/the-future-of-ai-in-higher-education
Russell, S., & Norvig, P. (2022). Artificial Intelligence: A Modern Approach (4th ed.). Pearson.
Saavedra, B. (2016). Inteligencia Estratégica en un mundo globalizado en Latinoamérica: Retos y desafíos en el siglo XXI. Revista Policía y Seguridad Pública, 5(2), 75-105. doi: https://doi.org/10.5377/rpsp.v5i2.2326 DOI: https://doi.org/10.5377/rpsp.v5i2.2326
Sánchez, M. J., Fernández, M., & Diaz, J. C. (2021). Técnicas e instrumentos de recolección de información: análisis y procesamiento realizado por el investigador cualitativo. Revista científica UISRAEL, 8(1), 107-121. https://doi.org/10.35290/rcui.v8n1.2021.400 DOI: https://doi.org/10.35290/rcui.v8n1.2021.400
Tubella, A. A, Mora-Cantallops, M., & Nieves, J. C. (2024). How to teach responsible AI in Higher Education: challenges and opportunities. Ethics and Information Technology, 26(1), 3. https://doi.org/10.1007/s10676-023-09733-7 DOI: https://doi.org/10.1007/s10676-023-09733-7
UNESCO. (2019). BEIJING CONSENSUS on artificial intelligence and education. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000368303.locale=en
UNESCO. (2021). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000381137.locale=en
UNESCO. (2022). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence. UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000381137_spa
UNESCO. (2023). Harnessing the Era of Artificial Intelligence in Higher Education: A Primer for Higher Education Stakeholders. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000386670
Universidad Autónoma de Madrid. (n.d.). Guía básica sobre el uso de la Inteligencia Artificial para docentes y estudiante. https://www.uam.es/uam/media/doc/1606941290988/guia-visual-iagen.pdf
Universidad Carlos III de Madrid. (2023). Recomendaciones para la docencia con inteligencias artificiales generativas. UC3M DIGITAL https://e-archivo.uc3m.es/rest/api/core/bitstreams/456229c0-3670-4198-b86d-ff2762a3e1f9/content
Universidad Complutense de Madrid. (2023). Informe y Recomendaciones sobre el Uso de IA Generativa. https://ssii.ucm.es/file/informe-general-ia-generativa-uc
Universidad de Burgos. (2024). Docencia con Inteligencia Artificial: Explora el potencial de la IA en el aula. https://www2.ubu.es/docenc_ia/
Universidad de Granada. (n.d.) Inteligencia Artificial en la universidad. https://ceprud.ugr.es/formacion-tic/inteligencia-artificial
Universidad de Málaga. (n.d.). CV: IA Generativa y docencia. https://campusvirtual.cv.uma.es/mod/page/view.php?id=18
Universidad de Murcia. (2023). Propuesta de directrices para tener en cuenta la inteligencia artificial, y los programas que la hacen accesible para uso general, en la actividad académica de la Facultad de Química. https://www.um.es/documents/14152/0/Directrices+IA+en+FQ.pdf/e0734bd3-aade-ecdf-677a-947483641af3?t=1685008185583%20
Universidad Europea de Madrid. (2023). Observatorio de Inteligencia Artificial en Educacion Superior. https://universidadeuropea.com/resources/media/documents/OIAES_-_Informe_1_-_IA_en_Educacion_Superior_22_septiembre_2023.pdf
Universidad Internacional de La Rioja. (2024). Declaración UNIR para un uso ético de la Inteligencia Artificial en Educación Superior. https://www.unir.net/wp-content/uploads/2024/02/Declaracion-UNIR-para-un-uso-etico-de-la-IA-en-Educacion-Superior.pdf
Universidad Nacional de Educación a Distancia. (2023). Uso educativo de la Inteligencia Artificial Generativa. https://www.uned.es/universidad/inicio/institucional/areas-direccion/vicerrectorados/innovacion/iaeducativa.html
Universidad Rey Juan Carlos (2023). Guía de uso de ChatGPT para potenciar el aprendizaje activo e interactivo en el aula universitaria. https://burjcdigital.urjc.es/bitstream/handle/10115/22149/Gu%c3%ada%20chatGPT-%20final.pdf?sequence=4&isAllowed=y
Universidade de Lisboa. (2023). Sobre a utilização de IA nos métodos de ensino e de avaliação de conhecimentos. https://conselhopedagogico.tecnico.ulisboa.pt/files/sites/32/ferramentas-de-ai-no-ensino-v8-1.pdf
Universitat de Barcelona (2023). La inteligencia artificial generativa en la docencia universitaria. Centre de Recerca Informació, Comunicació i Cultura. http://hdl.handle.net/2445/202932
Universitat de Vic. (2023) Decàleg per a una intel·ligència artificial (IA) segura en l’entorn d’aprenentatge universitari. https://recursosdocents.uvic.cat/images/f/fe/Dec%C3%A0leg_IA.pdf
Universitat Jaume I (2023). ChatGPT: què és, per a què serveix i quines conseqüències té per a la docencia. Centre d’Educació i Noves Tecnologies de la Universitat Jaume I https://cent.uji.es/pub/chatgpt/
Universitat Oberta de Catalunya. (2023). Inteligencia artificial en la docencia: una guía para aplicarla y prevenir malas prácticas. https://biblioteca.uoc.edu/es/actualidad/noticia/Inteligencia-artificial-en-la-docencia-una-guia-para-aplicarla-y-prevenir-malas-practicas/
Universitat Pompeu Fabra. (n.d.). Usos en la docència - Intel·ligència artificial: eines per a la docència i aprenentatge - Guies BibTIC at Universitat Pompeu Fabra. https://guiesbibtic.upf.edu/iag/docencia
Universitat Ramon Llull. (2023). La Universitat Ramon Llull proposa 10 recomanacions per al bon ús de les eines basades en la Intel·ligència Artificial | Universitat Ramon Llull. https://www.url.edu/ca/sala-de-premsa/noticies/institucional/2023/la-universitat-ramon-llull-proposa-10-recomanacions-al-bon-us-de-les-eines-basades-en-la-intelligencia-artificial
Universitat Rovira i Virgili. (2023). La URV presenta una col·lecció de guies sobre intel·ligència artificial i educació - Diari digital de la URV. https://diaridigital.urv.cat/guies-intelligencia-artificial-educacio/
Zawacki-Richter, O., Marín, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic review of research on artificial intelligence applications in higher education–where are the educators?. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16 (1), 1-27. https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0 DOI: https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 Edutec, Revista Electrónica de Tecnología Educativa

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución 4.0.
Con la entrega del trabajo, los autores ceden los derechos de publicación a la revista Edutec. Por su parte, Edutec autoriza su distribución siempre que no se altere su contenido y se indique su origen. Al final de cada artículo publicado en Edutec se indica cómo se debe citar.
La dirección y el consejo de redacción de Edutec Revista Electrónica de Tecnología Educativa, no aceptan ninguna responsabilidad sobre las afirmaciones e ideas expresadas por los autores en sus trabajos.